Tarımda Pomza (Bims) Kullanımı
Bitki yetiştirme ortamlarında havalanma ve su tutma kapasitesi en önemli fiziksel özelliklerdir. Bitki kökleri respirasyon için havaya ihtiyaç duyarlar. Hava, canlı organizmalarda metabolik işlemler için esastır. Yetersiz oksijen ve havalanma kökleri dolayısıyla bitkiyi zayıflatır, gelişmeyi yavaşlatır, bitkiyi soğuk zararlarına ve hastalıklara daha duyarlı hale getirir. Aynı zamanda kök hücrelerinin ve mikroorganizmaların respirasyonundan ortaya çıkan karbondioksitin köklerden toprak yüzeyine difüzyonu için de havalanmaya gereksinim duyulur. Ortamda tutulan su ise bitki büyümesi ve diğer fizyolojik işlemler için gereklidir. Bu nedenle suyunda sürekli ve yeterli miktarda sağlanması önemlidir.
Havalanma ve su tutma esas olarak ortam porozitesinin bir fonksiyonudur. Porozite büyük ve küçük boşluklardan oluşur. Büyük boşluklar havalanma ve drenaj, küçük boşluklarda su tutma açısından önemlidir. Hava dolu boşluk miktarı % 10 ve daha aşağıya düştüğü zaman bitki büyümesi önemli derecede sınırlanır. Havalanma porozitesi en az % 20-25 olmalıdır. Bu değer sıcak sera koşullarında köklerin oksijen ihtiyacı ve karbondioksit üretimi arttığı için % 45' e kadar da çıkabilmektedir. Havalanmanın artması su tutmayı azaltır. Ancak yetişmede kötü havalanma yerine sık sulama yapılması tercih edilir.
Ortamın fiziksel özellikleri koşullara göre değişebileceğinden sabit değildir. Partikül büyüklük dağılımına bağlı olarak kütle yoğunluğu, porozite gibi ortam fiziksel özelliklerinde önemli değişimler görülür. Sıkışma da bu özellikleri etkileyen diğer önemli bir faktördür. Sıkışma kütle yoğunluğunda artışa, büyük gözeneklerde de azalmaya neden olur. Dolayısıyla ortamda uygun partikül büyüklük dağılımı seçimi yanında materyalin de zamanla sıkışmadan oluşabilecek değişimlere karşı da stabil olması önemlidir.
Pomza ( bims ) , bitki yetiştirme ortamı olarak geniş ölçüde kullanılan bir materyaldir. Fiziksel ve kimyasal özellikleri değişmeyen yapıdadır. Bu durum Pomza ( bims ) nın defalarca kullanılmasına olanak sağlamaktadır. Aynı zamanda toprağa göre daha hafif olduğundan işlenmesi, nakliyesi ve yerinde kullanımı da kolaydır. Türkiye’de ve dünyanın birçok yerinde önemli miktarda Pomza ( bims ) rezervi bulunmaktadır. Pomza ( bims ) nın 2002 yılı dünya üretim miktarı 13 x 10 6 ton’dur. Türkiye’nin ortalama yıllık üretim miktarı ise 1.5-2 x 10 6 ton’dur.
Bu çalışmanın amacı Türkiye’nin muhtelif yörelerindeki Pomza ( bims ) materyalinin havalanma ve su tutma kapasitesi açısından özelliklerini belirleyerek tarımda kullanılabilme potansiyellerini ortaya koymaktır. Sonuç olarak;
Havalanma ve su tutma kapasitesi açısından tüm yörelere ait Pomza ( bims ) materyalleri yeterli olup bitki yetiştirme ortamı olarak kullanılabilir. Ortamda tek boyutlu ince materyalin kullanılması havalanmayı azaltırken su tutma kapasitesini artırmakta, kaba materyalin kullanılması ise tersine havalanmayı arttırırken su tutma kapasitesini azaltmaktadır. Ancak karışım halinde materyal kullanılması durumunda havalanma ve su tutma kapasitesi açısından çok daha sağlıklı değerlere kolayca ulaşılabilmektedir. Dolayısıyla tek tane boyutlu materyal kullanımı yerine karışım halinde materyal kullanılması daha uygundur. Kök havalanmasının çok daha önemli olduğu sera koşullarında daha fazla havalanma sağladığı için kaba materyalin fazlaca bulunduğu ortamlar tercih edilir.
Y.Kuşlu , Ü. Şahin, Ö.Anapalı & S.Şahin
Atatürk Üniversitesi, ERZURUM